IJshaar, een bijzonder natuurfenomeen
Ik hou van het bos en maak bijna dagelijks een lange boswandeling. Het is mijn manier om te ontsnappen aan de drukte van alledag en even volledig in het hier-en-nu te zijn. Geen haast, geen zorgen — alleen het bos en ik. Kijken. Luisteren. Ruiken. Voelen. Verwonderen. En dát laatste deed ik vorige week. Op een koude, mistige ochtend stuitte ik namelijk op iets bijzonders: ijshaar. Een zeldzaam en betoverend natuurfenomeen dat ik nog nooit eerder had gezien. Maar wat is ijshaar eigenlijk? Hoe ontstaat het? En waar kun je het vinden? In deze blog vertel ik je er alles over!
Wat is ijshaar
IJshaar, ook wel sneeuwbaard, baardijs of haarijs genoemd, is een zeldzaam natuurverschijnsel waarbij flinterdunne, zijdeachtige ijsdraadjes uit dood hout “groeien”. Met een beetje fantasie lijkt het op suikerspin, engelenhaar, wol of een perfect gekamde witte baard. IJshaar kan enkele centimeters lang worden — soms zelfs tot wel tien centimeter! — maar is uiterst fragiel; bij de minste aanraking of warmte smelt het direct weg.
Hair ice is winter’s poetry, written in threads of frost.
Hoe ontstaat ijshaar
IJshaar ontstaat alleen op vochtig, dood hout van loofbomen zoals eiken en beuken. Dit bijzondere natuurverschijnsel wordt veroorzaakt door de schimmel Exidiopsis effusa, ook wel bekend als het rozeblauwig waskorstje. Deze microscopisch kleine schimmel nestelt zich in dood hout en speelt een belangrijke rol bij de afbraak van organisch materiaal. Net als andere organismen heeft deze schimmel een stofwisseling. Bij die stofwisseling komt water vrij, dat naar buiten wordt geperst. Als het op dat moment een paar graden vriest en de luchtvochtigheid hoog is, kan dit water niet verdampen. In plaats daarvan bevriest het tot flinterdunne ijsdraden die lijken op haar.
Voilà: ijshaar.
Interessant weetje: Pas in 2015 werd wetenschappelijk bevestigd dat schimmels verantwoordelijk zijn voor het ontstaan van ijshaar. Dit werd ontdekt door de Zwitserse fysicus Christian Mätzler.
De ideale omstandigheden voor ijshaar
IJshaar is een zeldzaam en tijdelijk natuurfenomeen dat alleen ontstaat onder zeer specifieke weersomstandigheden:
- Lichte vorst:
Het moet licht vriezen (tussen -1°C en -4°C). Bij strengere vorst vertraagt de stofwisseling van de schimmel, waardoor hij minder water produceert en de groei van ijshaar stopt. - Geen direct zonlicht:
Zodra de zon doorbreekt of de temperatuur boven het vriespunt komt, smelt ijshaar vrijwel meteen weg.
- Windstilte:
Het moet windstil zijn, want zelfs een klein briesje kan ijshaar wegblazen. - Geen sneeuw of neerslag:
Het hout mag niet bedekt zijn met sneeuw en er mag geen neerslag vallen.
- Hoge luchtvochtigheid:
De lucht moet vochtig genoeg zijn, zodat het water dat door de schimmel uit het hout wordt geperst niet verdampt, maar bevriest.
Waar en wanneer kun je ijshaar zien
Wil je dit bijzondere natuurverschijnsel met eigen ogen zien? Dan moet je op het juiste moment op de juiste plek zijn — én een beetje geluk hebben. In Nederland kun je ijshaar vinden in loofbossen waar veel dode takken en boomstammen op de grond liggen. De beste plekken om ijshaar te spotten zijn de bossen van Drenthe, de Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug, de Biesbosch, de Sallandse Heuvelrug en de Loonse en Drunense Duinen.
De beste tijd is vroeg in de ochtend, net na zonsopkomst. Dat betekent dus: vroeg uit de veren! (En geloof me, je krijgt er geen spijt van.) Zoek vooral op vochtige, schaduwrijke plekken.
November t/m februari zijn doorgaans de beste maanden om ijshaar te zien.
To walk in nature is to witness a thousand miracles.
~ Quote by Mary Davis~
De dag dat ik voor het eerst ijshaar zag
IJshaar. Ik had er weleens over gehoord en gelezen, maar nog nooit in het echt gezien. Tot vorige week. Tijdens mijn dagelijkse boswandeling viel mijn oog ineens op mysterieuze witte plekken tussen de bladeren. In eerste instantie dacht ik dat het weggegooide zakdoekjes waren — maar zóveel zakdoekjes op één plek? Dat leek me sterk!
Toen ik het van dichtbij bekeek, maakte mijn hart een sprongetje. Wow… ijshaar! Wat een verrassing. Ik voelde me net een klein kind dat een verborgen schat had ontdekt.
IJshaar: een betoverend schouwspel van de natuur
IJshaar is simpelweg prachtig. Sprookjesachtig mooi. Magisch. Hoe bijzonder is het dat iets zó fragiel en zó vergankelijk zomaar kan ontstaan?
Helaas had ik geen camera bij me, maar gelukkig wel mijn telefoon. De foto’s zijn misschien niet helemaal scherp, maar dat maakt me niets uit. Ik voel me namelijk een enorme geluksvogel dat ik dit zeldzame natuurfenomeen met eigen ogen heb mogen aanschouwen.
Opmerking
Tijdens mijn wandeling op 2 februari 2025 stuitte ik tot mijn grote verrassing voor de tweede keer op ijshaar. Deze keer had ik gelukkig wél mijn camera mee.
Nu ben ik benieuwd:
Heb jij weleens ijshaar gezien? Laat het me weten in de reacties!
Boekentips
Paddenstoelen fotograferen
Ontdek, leer, creëer.
Op 30 september 2024 verscheen het nieuwe boek Paddenstoelen fotograferen van Jan Vermeer, een vervolg op zijn succesvolle eerste boek Paddenstoelen, onmisbare wonderen van de natuur. In dit nieuwe boek deelt Vermeer zijn geheimen. Het staat boordevol praktische tips en tricks en adembenemende foto’s van paddenstoelen. Een must-have voor iedere natuurliefhebber en fotograaf die de magie van paddenstoelen wil vastleggen.
Praktijkboek fotografie, weer, nacht en natuurverschijnselen
Tekst van Bol.com:
Praktijkboek met alle informatie over weerfotografie, nachtfotografie en het fotograferen van natuurverschijnselen.
Het weer en bijzondere verschijnselen zijn vaak een reden naar de camera grijpen: dreigende wolkenluchten, dubbele regenbogen, hevige sneeuwbuien, woeste stormen, intense zonsondergangen, donder en bliksem. Prachtige verschijnselen die spectaculaire beelden op kunnen leveren. Nachtfotografie is relatief onbekend, maar biedt talloze mogelijkheden en fotografische uitdagingen.
Deze uitgave zet alles op een rij en beschrijft voor tientallen verschillende verschijnselen het ontstaan ervan, wat je nodig hebt om het te fotografen, welke camera-instellingen de beste resultaten opleveren en welke hulpmiddelen onmisbaar zijn, aangevuld met praktische tips. De honderden foto’s in het boek zijn een grote bron van inspiratie om er zelf uit uit te trekken. De auteurs van dit boek zijn fotografen met een grote fascinatie voor het weer, de nacht en natuurverschijnselen. Allen hebben jarenlange ervaring in het fotograferen van weer- en natuurverschijnselen.
Misschien vind je deze artikelen ook interessant
2 reacties
Heel bijzonder, nog nooit van gehoord!
Ja, het is een heel bijzonder natuurverschijnsel. Echt fascinerend om te zien!